Chuyện "Thầy Bói Xem Voi" Và Tư Duy Phiến Diện Trên Thị Trường Chứng Khoán
Tản mạn về thị trường chứng khoán
Chúng ta hẳn ai cũng thuộc nằm lòng câu chuyện ngụ ngôn “Thầy bói xem voi”. Năm ông thầy mù, mỗi người sờ một bộ phận rồi tranh cãi nảy lửa về hình dáng con voi. Ai cũng đúng với những gì mình chạm thấy, nhưng tất cả đều sai về tổng thể.
Trên thị trường tài chính, câu chuyện này không chỉ là ngụ ngôn, mà là thực tế diễn ra hàng ngày.
Thị trường chứng khoán là một hệ thống phức tạp với hàng nghìn biến số đan xen. Tuy nhiên, rất nhiều chuyên gia, môi giới (Broker) hay các nhà phân tích hiện nay đang mắc phải đúng lỗi lầm của các thầy bói năm xưa: Nhìn một góc, chọn một ý, rồi vội vàng khái quát hóa thành bức tranh của cả thị trường.
1. Những góc nhìn cục bộ điển hình
Thị trường là một “con voi” khổng lồ, và mỗi phương pháp phân tích thường chỉ chạm vào một phần của nó. Nếu không tỉnh táo, chúng ta rất dễ sa đà vào các góc nhìn phiến diện:
Góc nhìn Kỹ thuật (Sờ chân voi): Đây là nhóm chỉ tin vào biểu đồ, nến và khối lượng. Khi thấy dòng tiền vào hay nến rút chân, họ lập tức hô hào thị trường tạo đáy. Điểm mù của họ là phớt lờ các yếu tố vĩ mô đang xấu đi hoặc nội tại doanh nghiệp đang rỗng tuếch. Họ quên rằng một đồ thị đẹp vẫn có thể sụp đổ nếu nền tảng vĩ mô gãy.
Góc nhìn Cơ bản (Sờ tai voi): Nhóm này chỉ chăm chăm vào P/E, P/B và báo cáo tài chính. Họ thấy cổ phiếu rẻ và khuyến nghị mua bất chấp xu hướng dòng tiền đang rút ròng. Họ đúng về mặt định giá, nhưng sai về mặt thời điểm, và thường phải chịu lỗ trong thời gian dài vì “thị trường chưa chịu hiểu”.
Góc nhìn Tin tức (Sờ ngà voi): Nhóm này đánh theo tin đồn, game thâu tóm hay chính sách mới. Họ coi thị trường là một bàn cờ của các đội lái. Cách nhìn này khiến nhà đầu tư bị cuốn theo cảm xúc và dễ trở thành nạn nhân khi “tin ra là bán”.
Góc nhìn lung tung thần chưởng: Tháng 12 thông thường là tạo đáy, chu kỳ 2 năm, chu kỳ 4 năm…. chỉ dựa trên 1 vài thống kê nhỏ đưa ra kết luận.
2. Sự nguy hiểm của việc “Khái quát hóa”
Vấn đề không nằm ở chỗ các chuyên gia này sai. Chuyên môn hóa là cần thiết. Vấn đề nằm ở chỗ họ dùng một mảnh ghép để kết luận cho cả bức tranh.
Trong tâm lý học, đây gọi là Thiên kiến xác nhận (Confirmation Bias). Khi một người đang cầm cổ phiếu Bất động sản, họ sẽ có xu hướng lục tung tin tức để tìm một dòng về Luật Đất đai sửa đổi, coi đó là “phao cứu sinh” cho cả thị trường, trong khi cố tình lờ đi việc tỷ giá đang tăng hay nhóm Ngân hàng đang bị bán tháo.
Việc khái quát hóa này tạo ra một sự tự tin thái quá. Những nhận định chắc nịch kiểu “Thị trường chắc chắn lên”, “Đây là đáy rồi” thường rất thu hút đám đông, nhưng lại tiềm ẩn rủi ro lớn nhất.
3. Làm sao để nhìn thấy toàn cảnh “Con Voi”?
Là một nhà đầu tư cá nhân, bạn không cần phải trở thành một chuyên gia vĩ mô hay một bậc thầy phân tích kỹ thuật. Nhưng bạn cần Tư duy bức tranh lớn. (Big Picture)
Để không bị dẫn dắt bởi những nhận định phiến diện, hãy tập hợp các góc nhìn lại:
Dùng Vĩ mô để xác định “Hướng gió”: Thị trường đang trong giai đoạn tiền rẻ hay tiền đắt?
Dùng Cơ bản để chọn “Con ngựa khỏe”: Doanh nghiệp nào có câu chuyện tăng trưởng thực sự?
Dùng Kỹ thuật để chọn “Điểm xuất phát”: Khi nào dòng tiền lớn tham gia?
Tổng kết lại
Thị trường không bao giờ sai, chỉ có góc nhìn của chúng ta là chưa đủ.
Lần tới, khi bạn nghe một chuyên gia khẳng định chắc nịch về xu hướng thị trường chỉ dựa trên một vài dữ kiện đơn lẻ, hãy nhớ lại hình ảnh những ông thầy bói xem voi. Sự thật luôn nằm ở sự tổng hòa của các yếu tố, chứ không nằm ở cái chân, cái tai hay cái đuôi.
Đầu tư không phải là đi tìm người đoán đúng nhất để nghe theo, mà là học cách xâu chuỗi các dữ kiện để tự đưa ra quyết định cho chính túi tiền của mình.